برای دریافت مطالب جدید شطرنج لطفا یه آدرس های زیر مراجعه کنید

www.chessrostami.ir

www.chessok.ir

روانشناسی شناختیشطرنج

ترجمه : سید شهاب طاهری

روانشناسی شناختی1 شطرنج

دکتر فرناند گوبت پروفسور روانشناسی شناختی و یک استاد بین المللی شطرنج است.او قهرمان پیشین جونیور سویس و قهرمان سویس می باشد و ویرایشگر مشترک مجله شطرنج سویس از 1981 تا 1989 بوده است.گوبت پایان نامه دکترای خود را درباره حافظه شطرنجبازان نوشته است.او کتاب ها و مقالات زیادی درباره شطرنج و روانشناسی نوشته است و بر روی مفاهیم زیادی از روانشناسی شطرنج همانند تصویرسازی ذهنی، الگوشناسی، و مطالعه و اجرای الگوهای شطرنجبازان، در حال بررسی بوده است.

بعد از مطالعه هزاران شطرنجباز، گوبت ارتباطی قوی بین تعداد ساعت هایی که شطرنجبازان به شطرنج اختصاص می دهند ( تمرین اگاهانه) و ریتینگ فعلی آنها پیدا کرده است.در یک مطالعه از 104 شطرنجباز(101 مرد و 3 زن)،شامل 39 بازیکن بدون عنوان ِ بدون درجه ،39 بازیکن بدون عنوانِ درجه دار،13 استاد فیده ،10 استاد بین المللی و 3 استاد بزرگ، او متوجه شد که بازیکانان بدون درجه گزارش داده اند که میانیگن 8303 ساعت را به شطرنج اختصاص داده اند؛ بازیکنان درجه دار اما بدون عنوان 11715 ساعت ؛ استادان فیده  19618 ساعت و استادان بین المللی 27929 ساعت را گزارش کرده اند.(بدون اطلاعاتی برای استادان بزرگ).که آن میانگین 11000 ساعت را برای دستیابی به درجه 2200 بدست می دهد.البته گاهی  یک بازیکن به حدود 3000 ساعت برای رسیدن به درجه 2200 نیاز دارد در حالی که بازیکن دیگری بیشتر از 23000 ساعت برای دستیابی به همان سطح صرف می کند.

یک استاد متوسط(2257)،  7.0 سال تمرین جدی داشته است. یک بازیکن حرفه ای(2174) ، 1.03 سال تمرین جدی داشته است. استادان درجه خود را به ازای هر سال تمرین جدی، بصورت میانیگن 7 امتیاز افزایش داده اند در حالیکه حرفه ای ها به ازای هر سال تمرین جدی درجه خود را بصورت میانگین تنها یک امتیاز افزایش داده اند. حرفه ای ها سطح مهارت های شطرنج شان افزایش بسیار کمی با گذشت زمان داشته است در حالی که استادان افزایش مهارت هایشان را به شکل مطلوبی حفظ کرده اند.

در بررسی گوبت،83% بازیکنان گزارش داده اند بلتیز بازی می کنند، 80% در برهه هایی از زمان مربی داشته اند،67 % از دیتابیس استفاده کرده اند(دیتابیس های بازی نه نرم افزار های بازی)،66% در مقابل نرم افزار های شطرنج بازی کرده اند؛56 %  بازی های شطرنج را بدون استفاده از صفحه شطرنج دنبال کرده اند،23 % بازی های چشم بسته انجام داده اند. بازیکنان قوی تر برای داشتن مربی،استفاده از دیتابیس ها و انجام بازی های بلیتز متمایل تر بودند.

بازیکان قوی تر همچنین به در اختیار داشتن کتاب های شطرنج(و البته خواندن آنها) نسبت به بازیکنان ضعیف تر بیشتر گرایش داشتند.در مورد فعالیت های  فردی، خواندن کتاب های شطرنج مهم ترین روش افزایش مهارت های شطرنجی بود ودر مورد فعالیت های گروهی ،مربی گری و بازی های سرعتی پراهمیت ترین کاربرد را در بحث افزایش مهارت های شطرنج داشتند ، البته با افزایش سن کمتر راهگشا هستند.

دکتر گوبت همچنین متوجه شد که فعالیت های گروهی(شامل بازی های تورنمنت) از تاثیر گذاری بهتری در ارائه عملکرد ِ سطح بالا  نسبت به تمرینات فردی برخوردار هستند.

بررسی ها نشان میدهد بازیکنان غیر حرفه ای که  بازی شطرنج رادر سنین خردسالی شروع کرده اند علاقه و تعهد به شطرنج را تا اواخر نوجوانی(سنین 10 تا 19 سالگی) از خودشان نشان میدهند.این همان زمانی است که میزان اوقات اختصاص یافته به شطرنج در اوج خودش می باشد.(حدود 18 سالگی).بعد از این زمان بازیکنان شروع به کار میکنند  یا در دانشگاه حضور می یابند و یا ازدواج می کنند که در هر صورت زمان صرف شده برای شطرنج کاهش می یابد.در اواسط 30 سالگی زمانی که خانواده و مسائل شغلی با ثبات تر هستند بازیکنان غیرحرفه ای به شطرنج باز میگردند و بیشتر بازی میکنند

گوبت نشان داد یک نشانه روشن وجود دارد که سه سال اول تمرینات جدی شطرنج در سنین ابتدایی نسبت به سه سال اول تمرینات جدی در شطرج در سال های بعدی بسیار با صرفه تر و مفید تر است.  اکثر استادان شطرنج در سنین بین 10 تا 12 نسبت به شطرنج جدی شده اند.اکثر حرفه ای ها در حدود 14 سالگی نسبت به شطرنج جدی شده اند.

الگوشناسی یک نقش مهم در مهارت شطرنج است. از طریق سالها تمرین و مطالعه، استادان چندصد هزار از الگوهای ادراکی شطرنج را فراگرفته اند(که تقطیع نامیده می شود2).وقتی یکی از این الگوها در پوزیشنی خاص تشخیص داده می شود به دنبال آن استاد به سرعت به اطلاعاتی همانند حرکات بالقوه یا دنباله حرکات،تاکتیکها ، و استراتژی ها  دسترسی می یابد. این اتفاق ،کشف اتوماتیک و حسی(ادراکی) حرکات خوب توسط یک استاد ، وهمچنین حافظه ای فوق العاده برا ی یادآوری پوزیسیون های مشابه بازی را توضیح می دهد.

توابع جستجو در یک صفحه شطرنج، شامل تعداد حرکات منتخب و عمق جستجو ممکن است که بین استادان وآماتور ها تفاوتی نداشته باشد. مطابق تحقیق دی گروت (1946،1978)،او فهمید که استاد بزرگ ها مطمئنا عمیق تر از آماتور ها جستجو نمیکنند.اگر چه مطالعات دیگر(هولدینگ 1989) نشان داد که بازیکنان قوی تر واقعا  از بازیکنان ضعیف تر عمیق تر جستجو می کنند.هولدینگ استدلال کرد که آزمایش دی گروت برای تشخیص  تفاوت های بین استادان بزرگ و اماتور ها به اندازه کافی خوب نبوده است.

در سال 1990،ساریلوما تابع جستجو را درباره بازیکنان برتر بررسی کرد و پبشنهاد داد که استادبزرگ ها و استادان بین المللی گاهی اوقات کمتر از استادان شطرنج جستجو کنند. در پوزیسیون های تاکتیکی ، استادان شطرنج با درجه 2200 ، 52 گره را با عمق 5.1 حرکت جستجو می کنند و در مقایسه استادبزرگ ها و استاد بین المللی ها بصورت میانگین 23 گره را با عمق 3.6 حرکت جستجو کردند.

داده ها از شطرنج سرعتی و شطرنج سیمولتانه نشان میدهد که محدودیت در زمان تفکر عملکرد استاد شطرنج را تضعیف و مختل نمی کند.به نظر می رسد که استادان شطرنج حرکاتشان را به شدت گزینشی انتخاب میکنند و توجه شان را به سرعت به حرکات خوب معطوف می کنند.استادان بزرگ زیاد به ادامه های بازی قبل از انتخاب یک حرکت نگاه  نمی کند. به نظر می رسد که تقطیع(تشخیص الگوهای شناخته شده شطرنج) نقش کلیدی را در توانایی های یک استاد برای بازی سریع و صحیح ایفا میکند.

بنابراین آیا بازیکنان قوی بیشتر متکی به آنالیز آلترناتیو های مختلف هستند و یا  بیشتر متکی به تشخیص الگوهای مشابه شطرج در وضعیت های مختلف هستند؟ ایا بازیکنان شطرنج بیشتر تمرکز و تاکید خود را بر روی مهارات های تحلیلی قرار داده اند و یا در ایجاد یک پایگاه داده ای بزرگ در مغزشان تاکید دارند؟ و شاید هم جواب ترکیبی از مهارت های جستجو و الگو های تشخیص است.

در سال 1986 گوبت تلاش کرد تا آزمایش سال 1946 دی گروت (ازمایش استاد بزرگ در مقابل آماتور در زمینه  شطرنج پوزیشنی) را تکرار کند.گوبت قادر بود تا 4 استاد بین المللی،هشت استاد و یک مجموع کلی از 48 شطرنجباز سوسیسی را بر روی یک سری از آزمون های شطرنج که در آن هدف پیدا کردن بهترین حرکت برای سفید ،بدون حرکت دادن مهره ها و با تفکر محدود به 30 دقیقه بود را ازمایش کند.

هم الگوهای تشخیص و هم مدل های جستجو پیش بینی میکند که بازیکنان قوی حرکات بهتر را انتخاب می کنند ،حرکات را سریع تر بر می گزینند و گره های بیشتری را در یک دقیقه تولید می کنند. گوبت نشان داد که اولین پیش بینی به وقوع پیوست اما پیش بینی دوم و سوم تنها به شکل ضعیفی ساپورت شدند.مدل های جستجو پیش بینی کردند که بازیکنان قوی تر گره های بیشتر و عمیق تری را جستجو می کنند.سرانجام مدل های تشخیص الگو پیش بینی کردند که بازیکنان قوی تر حرکات پایه ای کمتری را یاداوری میکنند و پرش کمتری بین حرکات مختلف دارند.همه این پیش بینی ها محقق شدند.

گوبت نشان داد که پیشگویی محتمل دیگر در مورد مهارت شطرنج می تواند سن شروع باشد.متوسط سنی که در آن بازیکنان هر گروه شروع به بازی به طور جدی کرده اند به صورت زیر بوده است:

بازیکنان بدون درجه -18.6 سالگی؛

 بازیکنان درجه دار-14.2 سالگی؛

استادان فیده-11.6 سالگی ؛

استادان بین المللی -10.3 سالگی؛

استادان بزرگ(نمونه آماری کوچک)-11.3 سالگی.

تقریبا همه بازیکنان عنوان دار شطرنج را بصورت جدی زیر 12 سالگی شروع کرده اند.

استاد شدن در شطرنج احتیاج به فعالیت های آموزشی دارد که فراتر از نوع فعالیت های تکراری و بازخورد_آگاهانه دارد که معمولا در زمان های پیشین تاکید می شده است. تئوری شطرنج و تکنولوژی کامپیوتر روش های آماده سازی شطرنجبازان برای بازی هایشان را متحول کرده است. استادان تلاش می کنند که با استفاده از دیتابیس های شطرنج شاخه های گشایش ها را بخاطر بسپارند.آنها پوزیسیون های گشایش ها را  به منظور پیدا کردن چیز تازه ای برای غافلگیر کردن حریفان بررسی می کنند و آنهادر تورنمنت ها شرکت می کنند و در مقابل دیگر بازیکن ها یا بر روی اینترنت و یا در مقابل نرم افزار های کامپیوتری قدرتمند شطرنج بازی های تمرینی انجام می دهند.

دکتر گوبت همچنین نگاهی به شخصیت بازیکنان شطرنج داشته است.مطالعات نشان داده است که شطرنجبازان بزرگسال درونگراتر و بصری تر از عامه مردم هستند.هر چند که کودکان برونگرا و پرانرژی تمایل بیشتری برای بازی شطرنج دارند. این کودکان عموما نسبت به همتایان کمتر برونگرای خود تمایل بیشتری برای انجام فعالیت هایی نظیر شطرنج دارند.شطرنجبازان خردسالی که نسبت به همسن وسال های خود در شطرنج قوی تر بودند، در عین حال نسبت به همتایان ضعیف تر از خود کنجکاوتر بودند،ذهنی گسترده تر و علائق فرهنگی داشتند و در مدرسه آموزش دیده تر بودند

به علاوه بازیکنان قویتر نسبت به کسانی که ضعیف تر بودند  تمایل بیشتری به احساسی و ادراکی بودن داشتند . شطرنجبازان همچنین در مورد میزان تفکر غیرمتعارف(خلاقانه) و منظم امتیاز بالاتری بدست اوردند.

سنجش و ملاحظه ای دیگر در تفکر شطرنج تاثیر سالخوردگی در میان شطرنجبازان است.مطالعات نشان می دهد که در مورد شطرنجبازان با سطح مهارت یکسان آنهایی که جوان تر هسند پوزیشن ها را سریع تر به خاطر می آورند.با وجود عملکرد ضعیف تر شطرنجبازان مسن تر در امور حافظه نسبت به شطرنجبازان جوان تر،شطرنجبازن مسن تر در زمینه حل مسئله و در جایی که باید بهترین حرکت را انتخاب کنند  از عملکرد یکسانی در مقایسه با جوان تر ها برخوردارند و حتی در انتخاب حرکاتشان سریع تر هم هستند.

در سال 1984 آلفرد بینت اولین مطالعه را بر روی قابلیت های ذهنی استادان شطرنج انجام داد.در سال  1903 او اولین روانشناسی بود که  برای توسعه یک آزمون هوش فعالیت می کرد.  او ازمون های ضریب هوشی را ابداع کردکه در آن امتیاز هوش حاصل تقسیم سن عقلی بر روی سن فیزیکی بود.(خارج قسمت سن عقلی بر روی سن فیزیکی)

در سال 1927 روانشناسان روسی(دژاکوف،پترووسکی و رودیک)هشت تن از بهترین استادبزرگ های دوران را مورد مطالعه قرار دادند.بازیکنان شامل امانوئل لاسکر،ریچارد رتی، ساویلی تارتاکوور،کارلوس توره،پیتر رومانووسکی،ارنست گورونفلد و رادولف اسپیلمان بدند آنها هیچگونه تفاوتی با  نمونه شاهد در هوش عمومی یا حافظه دیداری_فضایی پیدا نکردندبه استثنای امور حافظه که در آن ماتریالی که باید  یاداوری می شد به طور نزدیکی به شطرنج مرتبط بود.

بعد از یک قرن بررسی و تحقیق،هنوز مطالعه واحدی بر روی بازیکنان بزرگسال شطرنج نتوانسته است که پیوندی بین هوش و مهارت شطرنج برقرار سازد.هوش قدرت پیش بینی کمی درمیان بازیکنان قدرتمند شطرنج دارد